Dragon Ball Z
Dragon Ball Z | ||||
---|---|---|---|---|
Genre | Actie, sciencefiction, drama, komedie | |||
Bedenker | Akira Toriyama | |||
Regie | Daisuke Nishio | |||
Scenario | Akira Toriyama | |||
Land van uitzenden | Japan | |||
Taal | Japans (origineel) Engels (nasynchronisatie) | |||
Uitzendingen | ||||
Start | 26 april 1989 (Japan) 28 augustus 2000 (Nederland) | |||
Einde | 31 januari 1996 (Japan) 26 mei 2003 (Nederland) | |||
Afleveringen | 291 (Origineel) 276 (Engelstalige tv-versie) | |||
Seizoenen | 1 | |||
Netwerk of omroep | Fuji TV | |||
Zender | Cartoon Network, Yorin (Cartoon Network), KANAALTWEE | |||
Officiële website | ||||
(en) IMDb-profiel | ||||
(mul) TMDb-profiel | ||||
|
Dragon Ball Z (ドラゴンボールZ, afgekort DBZ) is een Japanse animeserie gebaseerd op de manga Dragon Ball (deel 17-42 van de originele Japanse uitgave — deel 33-85 van de 1e Nederlandstalige editie) door Akira Toriyama en geproduceerd door Toei Animation. De serie is een vervolg op de televisieserie Dragon Ball.
De serie is een klassiek voorbeeld van de mangavorm shonen. De serie is, evenals de gehele Dragon Ball franchise, gebaseerd op de klassieke Chinese roman De reis naar het westen. Kenmerkend aan de serie is de verschuiving van een meer komisch, luchtige verhaal naar een donkerder actiegericht stuk. De protagonist gaat door een eindeloze cyclus van vechten, winnen, verliezen en verbeteren. In de serie is er sprake van het hiernamaals (The Other World) en tijdreizen. Ook is er gebruikgemaakt van de term Super Saiyan. Dit betekent een niveau dat bereikt is, waarbij het haar van de personages goudkleurig wordt, de ogen smaragdgroen en hun kracht enorm toeneemt. Ze zijn dan ook agressiever, waarbij ze omringd worden door een fel aura. Er bestaan verschillende niveaus van Super Saiyan.
De serie liep in Japan van 26 april 1989 tot 31 januari 1996 op Fuji TV. In Nederland werd de serie uitgezonden van 2000 tot en met 2003 op Cartoon Network en Yorin.
De serie kent verschillende nasynchronisaties en is in herziende versie uitgebracht onder de titel Dragon Ball (Z) Kai. De serie heeft twee verschillende vervolgen: Dragon Ball GT en Dragon Ball Super.
Verhaal
[bewerken | brontekst bewerken]De serie gaat over Son Goku en zijn vrienden (de Z-Warriors) die de aarde en fictieve andere planeten moeten beschermen tegen verschillende schurken die een planeet willen veroveren of vernietigen. Terwijl de originele anime Dragon Ball alleen gaat over Goku als kind en jong-volwassene en de zoektocht naar de dragonballs, gaat Dragon Ball Z naast de avonturen van Goku ook over zijn afkomst en zijn eerste opgroeiende zoon Gohan. Hiernaast wordt er ook aandacht besteed aan de rivalen van Goku, namelijk Piccolo, die van slecht later goed wordt, en Vegeta, die van slecht naar redelijk neutraal gaat. Dragon Ball Z bevat ook meer drama dan Dragon Ball en heeft een wat serieuzere toon. Ook was de serie voor een animeserie naast gewelddadig ook erg expliciet en bloederig: personages worden door hun tegenstanders gespiest, onthoofd of in stukjes gehakt. In Nederland werd dan ook een gecensureerde versie uitgezonden waarin de meest bloederige scènes zijn aangepast of weggelaten. Ook bleken bepaalde scenes epileptische aanvallen uit te lokken bij sommige kijkers door herhaalde lichteffecten, ook die zijn veelal verwijderd of aangepast.
Een kenmerk van de serie is dat alle personages zogenaamde 'power level' hebben, uitgedrukt in een getal. Ze gaan in de serie gevechten met elkaar aan (regelmatig wordt zo'n gevecht zelfs gespreid over meerdere afleveringen) waarbij het 'power level' beslissend blijkt. Op allerlei manieren blijkt het echter mogelijk om iemands power level te doen toenemen. Gedurende de serie vindt er dan ook een ware power level-inflatie plaats.
Populariteit in Nederland en Vlaanderen
[bewerken | brontekst bewerken]In Nederland werd de serie uitgezonden op Cartoon Network van 28 augustus 2000 tot en met 31 juli 2001 en vervolgens van 5 november 2001 tot en met 2 augustus 2003 op Yorin (getiteld Yorkiddin' Presents Cartoon Network, later Toonami). Het was destijds erg populair. In een paar maanden tijd groeide het programma, tweemaal daags op televisie, uit tot het best bekeken programma van Cartoon Network.[1] De eerste uitzending van de dag was een herhaling van de laatste aflevering van de dag ervoor, de tweede uitzending was een nieuwe aflevering. Het succesvolle Z@ppelin van Nederland 3 kon hier niet tegenop.[2] De trendgevoelige voorhoede verkoos Dragon Ball Z boven het populaire Pokémon.[3] In 2003 werd in Nederland ook het vervolg Dragon Ball GT uitgezonden. De voorloper Dragon Ball is in Nederland nooit uitgezonden. Op Yorin werden de afleveringen van Dragon Ball Z van de gehele week verdeeld op zaterdag en zondag herhaald onder de titel Dragonball Z Rewind. Voor de verschillende reclames van het programma werd gebruikgemaakt van de voice-over Rinie van den Elzen.
Naast de televisieserie verschenen er spellen voor op de Game Boy (Legendary Super Warriors en The Legacy of Goku) en PlayStation (Final Bout en Budokai) en kon je bij de plaatselijke boekenhandel ruilkaarten, stripboeken en tijdschriften kopen. Tevens werd het schaakspel Dragon ball Z schaak vanaf september 2002 tot en met mei 2003 op de markt gebracht, waarbij je wekelijks een nieuw schaakstuk moest sparen in de vorm van een Dragon Ball Z-figuur. Vanaf mei 2003 volgde Dragon ball GT schaak.
Zestien jaar later op 24 januari 2019 verscheen de vervolgfilm Dragon Ball Super: Broly in de Nederlandse bioscopen in de originele Japanse versie en een Engelse dub, beide met Nederlandse ondertiteling. De film werd ook gedraaid in 4DX- en Imax-zalen. De eerste avond zagen al bijna negenduizend mensen de film. De animatiefilm had hierdoor onverwacht de megahit Bohemian Rhapsody van de eerste plaats gestoten als de best bezochte titel in de Nederlandse bioscopen.[4]
In Vlaanderen werd Cartoon Network ook uitgezonden via schotelantenne en tevens op de kabel als betaalzender. Bijgevolg kreeg de serie een minder goede start in Vlaanderen dan in Nederland. Op 17 december 2001 verscheen de serie op KANAALTWEE onder de jeugdblok "Cake". De zender heeft de serie herhaald tot waar Cartoon Network kwam en heeft vervolgens de Cell Games saga uitgezonden. De laatste drie seizoenen zijn nooit uitgezonden. Ondanks dat Cake slechts enkele nieuwe afleveringen heeft uitgezonden, werd het blok destijds erg populair.[bron?]
Nasynchronisatie
[bewerken | brontekst bewerken]De serie wis in Nederland en het Verenigd Koninkrijk in de volgende Engelstalige nasynchronisaties uitgezonden:
Afleveringen | Nasynchronisatie |
---|---|
1-53 | Ocean Group (The Saban dub) |
54-107 | FUNimation |
108-276 | Ocean Group (The Westwood dub) |
Ocean Group
[bewerken | brontekst bewerken]Een hoog aantal scènes zijn door Saban Entertainment en Ocean Group uit Canada gecensureerd. De eerste 67 afleveringen zijn door deze censuur geknipt naar 53 afleveringen, waardoor de serie 276 afleveringen telt in plaats van 291 afleveringen. Ook zijn de termen "the next dimension", "hurt", "leave", "destroy" en "gone" veel gebruikt als alternatief voor de dood. Bij deze afleveringen is de originele Japanse achtergrondmuziek vervangen door muziek van Ron Wasserman, Shuki Levy en Kussa Mahchi.
Voor de afleveringen 108-276 is de muziek gecomponeerd door Tom Keenlyside, John Mitchell en David Iris. Hiernaast is veel muziek gebruikt van de tekenfilmseries Mega Man en de Engelse nasynchronisatie van Monster Rancher.
Funimation
[bewerken | brontekst bewerken]Bij de FUNimation nasynchronisatie uit Amerika voor de afleveringen 54-107 is de originele Japanse achtergrondmuziek vervangen door muziek van Bruce Faulconer.
Uitgaves in Nederland
[bewerken | brontekst bewerken]Ocean Group
[bewerken | brontekst bewerken]Vanaf 2002 verschenen in Nederland de eerste 24 afleveringen opgesplitst in acht delen van Ocean Group op zowel video als dvd door Bridge Entertainment. In januari 2004 volgde eenmalig de eerste acht afleveringen op één dvd, onder de titel Dragonball Z mega dvd. De Ocean Group versie van de afleveringen 108-276 die uitgezonden zijn in Nederland is nooit op video of dvd uitgebracht.
Titel | Afleveringen | Jaar |
---|---|---|
The Arrival of Raditz | 1-3 | oktober 2002 |
Goku's Unusual Journey | 4-6 | oktober 2002 |
Trouble On Arlia | 7-9 | oktober 2002 |
Escape From Piccolo | 10-12 | oktober 2002 |
Fight Against Gravity | 13-15 | maart 2003 |
The Battle Begins | 16-18 | maart 2003 |
Tien Goes All Out! | 19-21 | maart 2003 |
Goku Strikes Back | 22-24 | maart 2003 |
In het buitenland werd de reeks afleveringen 1-53 op VHS en dvd uitgebracht door Pioneer Entertainment in zeventien delen tussen 1997 en 1999. In 2013 werden de 53 afleveringen van Ocean Group opnieuw uitgebracht (samen met de eerste drie films) in een dvd-box door FUNimation onder de titel Rock the Dragon Edition.
Funimation
[bewerken | brontekst bewerken]Tegenwoordig is de serie in het geheel nagesynchroniseerd door FUNimation. Tussen 2007 en 2009 brachten zij alle 291 afleveringen geremasterd en bijgesneden naar 16:9 breedbeeldformaat uit op dvd in negen oranje boxen (regiovrij). Deze zijn ook in Nederland verschenen, echter zonder Nederlandse ondertiteling. Wel zijn er de opties Engelse audio met Amerikaanse muziek, Engelse audio met Japanse muziek en Japanse audio met Japanse muziek (met Engelse ondertiteling). Deze versie van de afleveringen 1-53 (1-67 uncut) en 108-276 (123-291 uncut) is in Nederland nooit uitgezonden op televisie.
Naam | Datum | Discs | Afleveringen | Saga(s) |
---|---|---|---|---|
Season One | 6 februari 2007 | 6 | 1–39 | Vegeta Saga[5] |
Season Two | 22 mei 2007 | 6 | 40–74 | Namek/Captain Ginyu Saga[6] |
Season Three | 18 september 2007 | 6 | 75–107 | Frieza Saga[7] |
Season Four | 19 februari 2008 | 6 | 108–139 | Garlic Jr./Trunks/Androids Saga[8] |
Season Five | 27 mei 2008 | 6 | 140–165 | Imperfect Cell/Perfect Cell Saga[9] |
Season Six | 16 september 2008 | 6 | 166–194 | Cell Games Saga[10] |
Season Seven | 11 november 2008 | 6 | 195–219 | Great Saiyaman/World Tournament Saga[11] |
Season Eight | 10 februari 2009 | 6 | 220–253 | Babidi/Majin Buu Saga[12] |
Season Nine | 19 mei 2009 | 6 | 254–291 | Fusion/Kid Buu Saga[13] |
Stemacteurs
[bewerken | brontekst bewerken]Saga's
[bewerken | brontekst bewerken]De verhaallijn van Dragon Ball Z is opgesplitst in groepen van opeenvolgende afleveringen, de zogenoemde saga's. In de originele versie bestond Dragon Ball Z uit vijf saga's (Saiyan, Frieza, Garlic Jr, Cell en de Majin Buu Saga). Terwijl in de Engelse televisieversie de saga's zijn verdeeld in 16 subsaga's.
Seizoen | Aantal afleveringen | Originele saga's (volledige versie) |
---|---|---|
Dragon Ball Z - Season 1 | 39, (1-39) | Saiyan Saga (Vegeta Saga) |
Dragon Ball Z - Season 2 | 35, (40-74) | Namek Saga & Captain Ginyu Saga |
Dragon Ball Z - Season 3 | 33, (75-107) | Frieza Saga |
Dragon Ball Z - Season 4 | 32, (108-139) | Garlic Jr. Saga, Trunks Saga & Android Saga |
Dragon Ball Z - Season 5 | 26, (140-165) | Imperfect Cell Saga & Perfect Cell Saga |
Dragon Ball Z - Season 6 | 29, (166-194) | Cell Games Saga |
Dragon Ball Z - Season 7 | 25, (195-219) | Great Saiyaman Saga & World Tournament Saga |
Dragon Ball Z - Season 8 | 34, (220-253) | Babidi Saga & Majin Buu Saga |
Dragon Ball Z - Season 9 | 38, (254-291) | Fusion Saga & Kid Buu Saga |
Dragon Ball Z-saga's (geknipte versie)
Saga | Aantal afleveringen | Engelse saga's (geknipte versie) |
---|---|---|
Dragon Ball Z - Saga 1 | 26, (1-26) | Saiyan Saga |
Dragon Ball Z - Saga 2 | 27, (27-53) | Namek Saga |
Dragon Ball Z - Saga 3 | 7, (54-60) | Captain Ginyu Saga |
Dragon Ball Z - Saga 4 | 32, (61-92) | Frieza Saga |
Dragon Ball Z - Saga 5 | 10, (93-102) | Garlic Jr. Saga |
Dragon Ball Z - Saga 6 | 8, (103-110) | Trunks Saga |
Dragon Ball Z - Saga 7 | 14, (111-124) | Android Saga |
Dragon Ball Z - Saga 8 | 13, (125- 137) | Imperfect Cell Saga |
Dragon Ball Z - Saga 9 | 13, (138-150) | Perfect Cell Saga |
Dragon Ball Z - Saga 10 | 29, (151-179) | Cell Games Saga |
Dragon Ball Z - Saga 11 | 15, (180-194) | Great Saiyaman Saga |
Dragon Ball Z - Saga 12 | 10, (195-204) | World Tournament Saga |
Dragon Ball Z - Saga 13 | 12, (205-216) | Babidi Saga |
Dragon Ball Z - Saga 14 | 22, (217-238) | Majin Buu Saga |
Dragon Ball Z - Saga 15 | 22, (239-260) | Fusion Saga |
Dragon Ball Z - Saga 16 | 16, (261-276) | Kid Buu Saga |
Films
[bewerken | brontekst bewerken]Tijdlijn
[bewerken | brontekst bewerken]De films zijn niet gebaseerd op de manga en hebben een aantal tegenstrijdigheden in de verhaallijn met de televisieserie.
Bij de laatste twee films Battle of Gods en Resurrection 'F' is bedenker Akira Toriyama echter wel nauw betrokken. Om deze reden zijn deze films wel als officieel onderdeel (vervolg) van de verhaallijn van de televisieserie. Bovendien vormen deze twee films de basis voor de eerste twee seizoenen van de vervolgserie Dragon Ball Super (2015-2018), waarbij de verhalen opnieuw en uitgebreider zijn verteld. De gebeurtenissen uit de vervolgserie Dragon Ball GT (1996-1997) zijn hierbij genegeerd.
Uitgave
[bewerken | brontekst bewerken]De films en de twee speciale afleveringen zijn niet in Nederland uitgezonden. Wel verschenen tussen 2001 en 2003 de eerste negen films en twee speciale afleveringen op VHS en dvd door Bridge Entertainment, echter met een andere Engelstalige nasynchronisatie dan bij de reguliere televisie-uitzendingen. Bovendien werden de films niet in chronologische volgorde uitgebracht. Deze Engelstalige AB Groupe synchronisatie uit Frankrijk staat onder de fans bekend als The Big Green dub, een verwijzing naar de naam die het personage Piccolo krijgt in deze versie.
In Amerika zijn alle films nagesynchroniseerd door Funimation. In Canada zijn de eerste drie films nagesynchroniseerd door Ocean Group.
Toei Animation-titel (Japan) | FUNimation-titel (VS) | AB Groupe-titel (NL) | Uitgekomen in Japan |
Uitgekomen in VS |
Uitgekomen in Nederland |
---|---|---|---|---|---|
Return my Gohan!! | Dead Zone | In Pursuit of Garlic | 1989 | 1997 | 2003 |
The World's Strongest Guy | The World's Strongest | The Strongest Guy in the World | 1990 | 1998 | 2001 |
Super Deciding Battle for the Entire Planet Earth | Tree of Might | Super Battle in the World | 1990 | 1998 | 2001 |
Super Saiya-jin Son Gokū | Lord Slug | Super Saiyan, Goku | 1991 | 2001 | 2001 |
The Incredible Mightiest vs. Mightiest | Cooler's Revenge | Super Rivals | 1991 | 2002 | 2001 |
Clash!! 10 Billion Power Warriors | Return of Cooler | Fight! 10 Billion Power Warriors | 1992 | 2002 | 2001 |
Extreme Battle!! The Three Great Super Saiya-jins | Super Android 13! | Super Battle of the Three Super Saiyans | 1992 | 2003 | 2001 |
Burn Up!! A Close, Intense, Super-Fierce Battle | Broly - The Legendary Super Saiyan | The Burning Battles | 1993 | 2003 | 2002 |
The Galaxy at the Brink!! The Super Incredible Guy | Bojack Unbound | Super Guy in the Galaxy | 1993 | 2004 | 2002 |
The Dangerous Duo! Super-Warriors Never Rest | Broly's Second Coming | 1994 | 2005 | ||
Super Warrior Defeat!! I'm the One who'll Win | Bio-Broly | 1994 | 2005 | ||
The Rebirth of Fusion!! Gokū and Vegeta | Fusion Reborn | 1995 | 2006 | ||
Dragon Fist Explosion!! If Gokū Can't Do It, Who Will | Wrath of the Dragon | 1995 | 2006 | ||
Kami to Kami | Battle of Gods | 2013 | 2014 | ||
Fukkatsu no 'F' | Resurrection 'F' | 2015 | 2015 |
Televisiespecials en andere animaties
[bewerken | brontekst bewerken]Niet gebaseerd op de manga. Toriyama heeft deze verhalen echter wel achteraf verwerkt in de manga.In tegenstelling tot de films lopen deze twee speciale afleveringen wel gelijk met de televisieserie. Hiernaast is er nog een aflevering gemaakt getiteld The World of Dragon Ball Z, die een samenvatting geeft van Dragon Ball Z tot aan The Android Saga.
Toei Animation-titel (Japan) | FUNimation-titel (VS) | AB Group-titel (NL) | Uitgekomen in Japan |
Uitgekomen in VS |
Uitgekomen in NL |
---|---|---|---|---|---|
A Final, Solitary Battle: The Z-Senshi Son Goku's Father Challenges Frieza | Bardock, Father of Goku | The Father of Goku | 1990 | 2000 | 2003 |
Defiance in the Face of Despair! The Remaining Super Warriors - Gohan and Trunks | The History of Trunks | Gohan and Trunks | 1993 | 2000 | 2003 |
Festival shorts
[bewerken | brontekst bewerken]Niet gebaseerd op de manga.
Toei Animation-titel (Japan) | FUNimation-titel (VS) | Uitgekomen in Japan |
Uitgekomen in VS |
---|---|---|---|
Dragon Ball: Yo! Son Goku and His Friends Return!! | Nog niet verschenen | 2008 | |
Dragon Ball: Episode of Bardock | Nog niet verschenen | 2012 |
Original video animations
[bewerken | brontekst bewerken]Niet gebaseerd op de manga. De remake Dragon Ball: Plan to Eradicate the Super Saiyans uit 2010 is gevoegd bij het spel Dragon Ball: Raging Blast 2 voor de PlayStation 3 en Xbox 360.
Toei Animation-titel (Japan) | FUNimation-titel (VS) | Uitgekomen in Japan |
Uitgekomen in VS |
---|---|---|---|
Dragon Ball Z Side Story: Plan to Eradicate the Saiyans | Nog niet verschenen | 1993 | |
Dragon Ball: Plan to Eradicate the Super Saiyans (remake) | Nog niet verschenen | 2010 |
Cross-over
[bewerken | brontekst bewerken]Niet gebaseerd op de manga.
Toei Animation-titel (Japan) | FUNimation-titel (VS) | Uitgekomen in Japan |
Uitgekomen in VS |
---|---|---|---|
Dream 9 Toriko & One Piece & Dragon Ball Z Super Collaboration Special!! | 2013 |
Dragon Ball Kai
[bewerken | brontekst bewerken]Vanwege het 20-jarig bestaan van Dragon Ball Z werd van 5 april 2009 tot 27 maart 2011 in Japan een HD-geremasterde versie van de anime Dragon Ball Z uitgezonden, getiteld Dragon Ball Kai (internationaal bekend als Dragon Ball Z Kai). Ook deze reeks werd geproduceerd door Toei Animation. De serie begint weer van voren af aan, maar houdt zich dit keer volledig aan het plot in de manga, zonder eigen zijsprongen. De serie bevat 98 afleveringen, en stopt na de Cell Games Saga. Van 6 april 2014 tot 28 juni 2015 zijn nog 69 afleveringen uitgezonden onder de titel Dragon Ball Z Kai: The Final Chapters, deze afleveringen komen overeen met de 'Buu Saga' uit de manga. In totaal bestaat Kai uit 167 afleveringen.
Personages uit Dragon Ball Z
[bewerken | brontekst bewerken]Trivia
[bewerken | brontekst bewerken]- Als het personage Frieza tegen Goku zegt dat hij de planeet Namek binnen vijf minuten zal laten opblazen duurt het daadwerkelijk vijf afleveringen van 20 minuten. In Nederland duurde het dus vijf werkdagen (waarop de afleveringen werden uitgezonden) voor de daadwerkelijke "vijf minuten" om waren. Een kenmerk van de serie waren overigens de lange gevechten die meerdere afleveringen in beslag konden nemen. Het gevecht tegen Frieza duurt in totaal 20 afleveringen en is het langste van de hele serie.
- Naast de lange gevechten staat de serie ook bekend om de kleinere subverhalen die voor het hoofdplot niet relevant zijn, één of enkele afleveringen in beslag kunnen nemen en vaak door fans bekritiseerd worden als ´fillers´ (tijdvulling). Voorbeelden zijn de vernietiging van Arlia door Vegeta en Nappa, Goku´s bezoek aan Princess Snake en zijn val in de hel, de ´nep-Namek´ episodes, Ginyu die Bulma´s lichaam overneemt, en de gehele Garlic Jr. Saga.
Externe links
[bewerken | brontekst bewerken]- (en) Officiële website
- (en) Dragon Ball Wikia
- ↑ https://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/595303/2001/03/02/Het-leuke-van-geweld.dhtml
- ↑ https://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/588135/2001/02/21/Hier-die-bal.dhtml
- ↑ https://www.volkskrant.nl/vk/nl/2844/Archief/archief/article/detail/570184/2000/10/06/Hete-tieners-op-een-kindernet.dhtml
- ↑ https://www.rtlboulevard.nl/entertainment/film/artikel/4587031/dragon-ball-stoot-bohemian-rhapsody-van-troon. Gearchiveerd op 15 juni 2023.
- ↑ Dragon Ball Z Season 1 (dvd). rightstuf.com. Gearchiveerd op 16 december 2012.
- ↑ Dragon Ball Z Season 2 (dvd). rightstuf.com. Gearchiveerd op 10 december 2012.
- ↑ Dragon Ball Z Season 3 (dvd). rightstuf.com. Gearchiveerd op 10 december 2012.
- ↑ Dragon Ball Z Season 4 (dvd). amazon.com.
- ↑ Dragon Ball Z Season 5 (dvd). amazon.com.
- ↑ Dragon Ball Z Season 6 (dvd). rightstuf.com. Gearchiveerd op 10 december 2012.
- ↑ Dragon Ball Z Season 7 (dvd). rightstuf.com. Gearchiveerd op 9 december 2012.
- ↑ Dragon Ball Z Season 8 (dvd). rightstuf.com. Gearchiveerd op 16 december 2012.
- ↑ Dragon Ball Z Season 9 (dvd). rightstuf.com. Gearchiveerd op 11 december 2012.